آموزش دادوستد” آتی” در بورس

مطلبی در مورد معاملات بازار آتی ( سکه و سهام ) در بازار بورس از پرویز گیلانی

آموزش دادوستد" آتی" در بورس

بورس مسطح

«آينده، ادامه گذشته نيست». اين جمله را فكر مي‌كنم در كتاب «جهان مسطح است» نوشته «توماس فريدمن» خواندم. دركتاب «جهان مسطح است» جهان از كروي بودن كريستف كلمب به سطحي بودن دوره ديجيتالي و اينترنتي مي‌رسد.

به همين دليل آقاي فريد من جهان كروي را جهاني مسطح مي‌نامد. بورس تهران تا هفته گذشته كروي بود اما با امكان دادوستد اوراق آتي وكمي پيش‌تر، امكان دادوستد آن‌لاين سهام، بورس تهران هم مسطح شد. هركس دربورس دادوستد مي‌كند نگاهش به آينده است.

او انتظار سودآوري در آينده را دارد.همه ديوانگي‌هاي بورس بازان به خاطر سود آينده است. «معاملات آتي» هم كه معني «فيوچرز» را مي‌دهد، درحقيقت خود آينده است. چند روزپيش امكان دادوستد اين اوراق با حضور مسئولان سازمان بورس و رئيس بورس استانبول با انجام معامله روي نماد بانك‌هاي كارآفرين و پارسيان رسما فراهم شد.

روزنامه‌ها نوشتند «با ورود اين محصول جديد علاوه بر امكان پوشش ريسك، بازار سهام از تك ‌محصولي بودن خارج و سرمايه‌گذاران خصوصا سرمايه‌گذاران پرريسك با انتخاب بيشتري مواجه خواهند شد». من آن روز به رئيس سازمان بورس تبريك گفتم به اين دليل كه او موفق شد آرزوي ديرينه سه دبيركل پيش از خود را عملي كند.

 اوراق آتي چيست؟

قرارداد آتي يا معاملات آتي (Futures ) توافق‌نامه‌اي است قانوني، داراي حد و مرز معين و براي خريد يا فروش يك كالا يا ابزار مالي، براي زماني در آينده با قيمتي توافق شده هنگام امضاي قرارداد.

كالاي تحويلي قرارداد آتي بايد داراي استاندارد كيفيت و كميت بوده و زمان تحويل و محل تحويل آن نيز مشخص باشد. تنها متغير در «معاملات آتي» قيمت است كه در مرحله معامله كشف مي‌شود. «سلف» كه يكي از روش‌هاي داد وستد ايرانيان در گذشته و حال به شمار مي‌رود، نزديكي زيادي به «قرارداد آتي» دارد.

 سلف چيست؟

اجازه بدهيد جريان را به سبك خودم ساده كنم. ايراني‌ها صدها سال پيش، كره‌هاي درون شكم ماديان را به شرط تحويل بعد از تولد، دادوستد مي‌كردند. اين همان معملات آتي است كه امروز در بورس‌هاي دنيا، حجم عمده‌اي از دادوستدها را به خود اختصاص داده است.

مي‌گويند؛ نياز، همواره جلوتر از قانون حركت مي‌كند. در ايران قانون خاصي براي دادوستد «ابزارهاي مالي مشتقه» وجود نداشت، اما در حالي كه شرع مقدس، «سلف خري» را در حد و حدودي خاص مجاز دانسته، هنوز حجم عمده‌اي از دادوستدهاي بازار ميوه‌وتره‌بار كشور، به اين شيوه انجام مي‌شود.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد، با وجود محدوديت‌هاي قانوني براي استفاده از «قراردادهاي آتي»، چيزي حدود نيمي از دادوستدهاي محصولات باغي كشور به شيوه «سلف» انجام مي‌شود.

فعالان اقتصادي مي‌گويند بايد شرايطي فراهم كرد تا دادوستد به شيوه «سلف» در اقتصاد ايران كاملا قانوني و حساب شده اجرا شود.در قراردادهاي «تحويل آتي» كه اكنون ۸۰ درصد حجم معاملات بازارهاي سهام را در اختيار گرفته است، طرفين تعهد مي‌كنند در يك تاريخ مشخص و با يك قيمت مشخص، يك كالا با كيفيت مشخص را مطابق ضوابط بازار رسمي بورس مبادله كنند.

سابقه اين نوع معاملات

در ايران به سال‌ها پيش برمي‌گردد. مي‌گويند عشاير ايران صدها سال پيش، كره‌هاي درون شكم ماديان را به شرط تحويل بعد از تولد، معامله مي‌كرده‌اند.

اين روش با حالت‌هاي ديگري، اكنون نيز در بازارهاي غيررسمي ايران رواج دارد؛ از بازار غيررسمي كوپن‌فروشان در تهران تا بازار زيره و زعفران كاشمر.دوباره آن چه مطرح شد را به صورت خلاصه مرور مي‌كنيم: قرارداد آتي حالت تكامل يافته قرارداد سلف است كه از طرفين قرارداد، سپرده‌اي به‌عنوان حاشيه اطمينان گرفته مي‌شود تا ملزم به اجراي تعهدات خود شوند.

بدين ترتيب، پس از امضاي قرارداد، خريدار موظف است بخشي از قيمت نهايي را به‌ صورت پيش پرداخت بپردازد. فروشنده نيز در تاريخ موعد، نسبت به تحويل تمام كالا اقدام مي‌كند. خريدار، بقيه تعهدات خود را در موعد نهايي پرداخت مي‌كند.

 ويژگي‌هاي معاملات آتي

تا اين جا متوجه شديد كه اوراق آتي سهام، قراردادي است بين خريدار و فروشنده كه براساس آن تعهد مي‌شود كه سهام يك شركت معين در تاريخ مشخصي خريده يا فروخته شود.

بر اين اساس من كه متقاضي خريدار اوراق آتي سهام يك شركت هستم،اين گونه محاسبه مي‌كنم كه قيمت سهم در آينده افزايش خواهد يافت، بنابراين اقدام به خريد اوراق آتي اين سهم مي‌كنم و شما كه فروشنده اين اوراق هستيد، نيز با اين پيش‌بيني كه قيمت سهم در آينده كاهش خواهد يافت سهام را براي فروش عرضه مي‌كنيد.

اگر قيمت سهم افزايش پيدا كند من سود خواهم كرد و اگر كاهش پيدا كند شما سود خواهيد كرد.اوراق آتي شيوه‌هاي گوناگوني دارد كه در ايران به دليل ايرادهاي شرعي،نوع كلاسيك آن مورد پذيرش قرار گرفته است.

براساس قوانيني كه در ايران تدوين شده، 20درصد از قيمت پايه سهم بايد به‌عنوان وجه تضمين پرداخت شود تا معامله انجام شود. بايد به اين نكته هم اشاره كنم كه اوراق آتي از سال گذشته در بورس كالا قابليت دادوستد پيدا كرده و معا‌مله‌گران زيادي وجود دارند كه سكه و طلا در بورس كالا به اين شيوه خريد و فروش مي‌كنند، بنابراين بد نيست.

مثالي از بورس كالا بياورم. فرض كنيد

يكي از كارگزاران به سفارش مشتري‌اش قرارداد خريد 1000قطعه سكه براي بهمن ماه 1389 منعقد كند يعني فروشنده سكه‌ها پذيرفته كه 1000قطعه سكه طلا براي تحويل در بهمن ماه امسال آماده كند، بنابراين او موظف است درزمان تعيين شده، تعداد 1000قطعه سكه طلا با استاندارد مورد نظر خريدار كه در قرارداد قيد شده، تهيه كند.

حسن اين كار براي فروشنده اين است كه درآينده از پائين آمدن قيمت سكه نمي‌ترسد و خريدار هم پيش خودش محاسبه مي‌كند كه با اين خريد،از افزايش قيمت بي‌رويه قيمت سكه در سال آينده مصون خواهد بود.

حتما مي‌خواهيد بدانيد اينگونه داد وستد كردن چه مزايايي دارد؟ كارشناسان معتقدند استفاده از معاملات آتي مي‌تواند به‌عنوان راهكاري براي جذب نقدينگي محسوب شود و با قرارگرفتن معامله‌گران و بازارسازان دركنار معاملات آتي، چرخه بورس براي پذيرايي از سرمايه‌هاي سرگردان تكميل مي‌شود.

ویژگی قراردادهای آتی

قراردادهاي پيمان آتي «داراي ويژگي‌هاي زيادي هستند. اين قراردادها علاوه بر اين كه به تسهيل مبادلات منجر مي‌شوند، قادرند نقش قراردادهاي بيمه را هم ايفا كنند. به عبارتي در مقابل تغييرات پيش‌بيني نشده قيمت در آينده، مصونيت ايجاد كنند.» اين قراردادها، كارآمدترين ابزارهاي مقابله با ريسك در بازار سرمايه به شمار مي‌روند.

به عنوان مثال

مالك يك «پورتفوي سهام» كه معتقد است قيمت بازار كاهش مي‌يابد، مي‌تواند با فروش يك قرارداد «تحويل آتي» روي شاخص سهام مربوط ريسك را كنترل كند اگر مطابق پيش بيني صورت گرفته قيمت‌ها كاهش يابد، سود حاصل از فروش قرارداد، زيان حاصل از كاهش قيمت پورتفوي سهام او را جبران خواهد كرد.

با توجه به اين كه قيمت اختيار معامله بستگي به بازار آتي يك كالا دارد، اين بازار مي‌تواند به منظور كاهش يا افزايش ريسك سرمايه‌گذاري بازارهاي آتي مورد استفاده قرار گيرد. به عنوان مثال، خريد يك كالا به قيمت نقد و فروش يك اختيار خريد روي آن كالا، ريسك سرمايه‌گذار را كاهش مي‌دهد.

اگر قيمت نقد كالا كاهش يابد قيمت قراردادهاي اختيار معامله نيز كاهش خواهد يافت. دراين صورت سرمايه‌گذار مي‌تواند قرارداد را در قيمت پائين‌تر بازخريد كند و سود ايجاد شده مي‌تواند دست‌كم مقداري از ضرر بخش كالاي نقدي را جبران كند. اين نوع معامله در تمام دنيا كاملا شناخته شده است.

برخي معتقدند: «استفاده از قراردادهاي اختيار معامله اين‌توانايي را به افرادي كه مي‌خواهند ريسك كمتري داشته باشند اعطا مي‌كند.» بازارهاي اختيار معامله چند ويژگي مهم دارند. اول اينكه اين بازارها داراي هزينه‌هاي معاملاتي پائين‌تري نسبت به بازار سهام هستند.

دومين ويژگي آنها اين است

كه بازارهاي اختيار معامله در مقايسه با بازارهاي نقد، حجم بيشتري از نقدينگي را در خود جاي مي‌دهند و سوم اينكه، بازار اختيار معامله به سرمايه‌گذاران اجازه مي‌دهد كه فروش استقراضي را بسيار ساده‌تر انجام دهند.

«بازارهاي سهام و اوراق بهادار بدون حضور بازار اختيار معاملات نيز ممكن است كارا باشند اما حتي در بازارهاي كارا، فرصت‌هاي «آربيتراژ» سودآور به وجود مي‌آيد و جو اين فرصت‌ها به اين معني است كه قيمت بعضي از دارايي‌ها به صورت آني و زودگذر متفاوت از ارزش ذاتي آنها مي‌شود. بنابراين سرمايه‌گذاران مي‌توانند بازدهي فراتر از آنچه كه بازار براي ميزان ريسك آنها در نظرگرفته را به دست آورند.»