مديريت سبد سهام در اوراق بهادار با كنترل ورشكستگي

هر سرمایه‌گذاری که در بازار اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند از سرمایه‌گذاری صورت گرفته مقدار مشخصی بازده (سود) انتظار دارد و در مقابل مقدار مشخصی هم ریسک (عدم دستيابي به بازده مورد نظر) را به جان می‌خرد. در خصوص هر تصمیمی كه در خصوص سرمايه‌گذاري در هر بازار صورت می‌گیرد، پيوند بسيار تنگاتنگي بين ريسك و بازده هر یک از سرمايه‌گذاری‌ها وجود دارد

در واقع ميزان سرمايه‌گذاري صورت گرفته توسط هر سرمايه‌گذار، وابسته به مقادير بازده و ريسک است. بايد توجه داشت كه دنياي واقعي متاثر از تاثیر عوامل اقتصادی مختلف بر روي يكديگر است. به طور مثال، تقاضا برای كالاي مصرفي را در نظر بگیرید كه فقط توسط دو شركت به آن پاسخ داده می‌شود.

زماني كه وضعيت شركت اول دچار بحران می‌شود شركت دوم سهم بازار بيشتري كسب می‌کند و برعكس. حال فرض كنيد كه سرمايه‌گذاري قصد خرید سهام اين دو شركت را دارد. دو حالت براي سرمايه‌گذار وجود دارد، حالت اول اينكه اقدام به خرید سهام فقط يكي از شرکت‌ها كند. حالت دوم اين است كه بخشي از سرمايه خود را به خريد سهام شركت اول و بخشي ديگر را به شركت دوم اختصاص دهد.

مقایسه دو حالت

در حالت اول ممكن است كه سرمايه‌گذار بازده قابل توجهي (با توجه به افزایش ارزش سهم شرکت) به دست آورد، ولي از طرفي ممكن است كه شركت ديگر اقدام به اصلاح سازوکار داخلي خود كند تا بتواند در رقابت با شركت مقابل پيروز شود و در نتيجه شرکت اول دچار کاهش شدید قیمت سهام شود.

اما در حالت دوم به دليل اينكه سرمايه‌گذار در تخصیص سرمايه‌هاي خود به شركت برتر، به صورت يكجا و كامل عمل نكرده و پیش‌بینی رشد شركت رقیب را در نظر گرفته است، اقدام به کاهش ریسک سرمایه‌گذاری خود کرده است. در واقع سرمايه‌گذار با خريد بخشي از سهام دو شركت اقدام به تشكيل پرتفوی (سبد سهام portfolio) كرده است. معني ساده واژه پرتفوی، سبد سرمايه‌گذاري به طور عام و سبد سهام از تركيب دارایی‌های سرمايه‌گذاري شده توسط يك سرمايه‌گذار است.

تحليل سرمايه‌گذاري در اوراق بهادار در دو چارچوب كلي مورد بحث قرار می‌گیرد:

الف) تحليل و گزينش سهام به طور جداگانه و منفرد – اعم از سهام شرکت‌های خدماتي، سرمايه‌گذاري و توليدي موجود در بورس اوراق بهادار.

ب)تشكيل سبدي از سهام. در چارچوب اول، تحليل تكنيكي و رويكرد بنيادي معيار خريد و فروش برای سرمایه‌گذار است. در چارچوب دوم نظريه نوين پرتفوی، نظريه بازار سرمايه و فرضيه بازار كارآ مطرح می‌شود. در سال 1950، هري مارکویتز مدل پیشنهادی خود را برای انتخاب‏ پرتفولیو ارائه كرد.

مدل میانگین (بازده) - واریانس (ریسک)

مارکویتز مشهورترین‏ و متداول‌ترین رویکرد در مساله‌ تصمیم در مورد سرمایه‌گذاری‏ است. در سال 1990 بود که مارکویتز به واسطه مدل ارائه شده جایزه نوبل اقتصاد را دریافت کرد. دلیل اعطای جایزه نوبل به مارکویتز پی بردن به این نکته بود که مجموع ریسک تک‌‌دارایی‌ها از ریسک سبد تشکیل شده از دارایی‌ها بزرگ‌تر است.

همچنان باید به این نکته اشاره داشت که به عقیده برخی انديشمندان، کارآترین وسيله برای‏ انتخاب پرتفولیوي بهینه، مدل برنامه‏ریزی ریاضی ارائه شده توسط مارکویتز است. از برجسته‏ترین نکات مورد توجه در مدل‏ مارکویتز توجه به ریسک سرمایه‏گذاری نه تنها بر اساس انحراف‏ معیار یک سهام، بلکه با توجه به ریسک مجموعه سرمایه‏گذاری‏ است.

مفروضات مدل مارکویتز عبارتند از:

1- سرمایه‏گذاران ریسک گریزند و مطلوبیت مورد انتظار افزایشی‏ است

2- سرمایه‏گذاران پرتفولیو را بر مبنای میانگین و واریانس مورد انتظار عایدی انتخاب كنند

3- هر سرمایه‏گذاری تا بی‏نهایت قابل تقسیم است

4- سرمایه‏گذاران افق زمانی یک دوره‏ای داشته و این برای همه‏ سرمایه‏گذاران مشابه است.

عملکرد مدل میانگین-واریانس

مدل میانگین- واریانس به این شکل عمل می‌کند که اگر دو سبد از سهام شرکت‌های مختلف فعال در بازار بورس اوراق بهادار تهران وجود داشته باشد که دارای بازده یکسان باشند، سبدی انتخاب می‌شود که دارای ریسک کمتری باشد و همچنین اگر دو سبد با مشخصات بیان شده وجود داشته باشند که دارای ریسک برابر باشند، سبدی بهینه است که بازده آن بالاتر باشد.

بر این اساس، مدل میانگین- واریانس همواره بر اساس محاسبه مقادیر بازده و ریسک (واریانس) به انتخاب بهترین سبد با در نظر گرفتن حجم مشخصی سرمایه‌گذاری بر روی هر کدام از دارایی‌ها مبادرت می‌ورزد. در مدل میانگین واریانس ارائه شده توسط مارکویتز، در طول فرآيند بهينه سازي،این امکان وجود ندارد وقتي كه مقدار بازده محاسبه شده کمتر از حد مشخص بازده (عایدی) است سبدهاي غير‌بهينه را حذف كند.

به عبارت ساده‌تر وقتی که ارزش بازده به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد، مدل همچنان به انتخاب سبد با ریسک کمتر اقدام می‌کند؛ در صورتی که در شرایط منطقی لازم است که این هشدار به سرمایه‌گذار داده شود که سبد بهینه انتخاب شده اصلا مناسب سرمایه‌گذاری نیست یا به تعبیر دیگر سرمایه‌گذاری با چنین شرایطی صرفه اقتصادی ندارد.

حد بازده در این مدل

در این وضعیت، حد مشخص بازده به عنوان عامل ورشکستگی به اين شكل مطرح می‌شود كه ارزش پولي تك‌تك سهام‌هاي موجود در سبد از مقدار مشخصي پايين‌تر نباشد. با اضافه کردن عامل ورشکستگی این امنیت خاطر به سرمایه‌گذار داده می‌شود که تمام نیاز‌های مربوط به سرمایه‌گذاری در مدل لحاظ شده است.

عامل ورشکستگی می‌تواند به شکل سود بدون ریسک بانک‌ها یا موسسات اعتبار در ساخت مدل رياضي مطرح باشد؛ به نحوي كه ارزش زماني دارايي‌هاي موجود در سبد، با ارزش زماني سرمايه‌گذاري شده در بانك مقايسه شود و سپس در صورت با صرفه بودن، بهينه‌سازي سبد انجام شود. سبد بهینه مقادیر قابل تخصیص به سهام‌های مختلف را به سرمایه‌گذار معرفی می‌کند.

به دلیل پتانسیل‌هایی که در این‌گونه مدیریت سبد بهینه وجود دارد می‌توان به مقادیر بازده و ریسک بهینه بهتر دست یافت. با تغییر در مقدار ورشکستگی مقادیر تخصیص داده شده به هر دارایی و همچنین بازده و ریسک مربوط به سبد، دست‌خوش تغییر می‌شود. به همین واسطه این امکان وجود دارد که در شرایط زمانی مختلف که قیمت سهام‌ها در حال تغییر هستند، مقدار بهینه به دفعات محاسبه شود. مدیریت سبد بر طبق کنترل ورشکستگی به تمامی سرمایه‌گذاران، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تمام مدیر‌هايی که به فعالیت‎های سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار تهران مشغول هستند، توصيه می‌شود تا به این واسطه از رخ دادن اتفاقات غیرمترقبه ناشی از افزایش و کاهش ناگهانی قیمت‌ها جلوگیری کنند.